Μεταβολισμός

Ο επιστημονικός ορισμός της παχυσαρκίας βασίζεται στη μέτρηση του δείκτη μάζας-σώματος (ΒΜΙ). Όταν αυτός ο δείκτης ξεπερνά τα 30, ο ασθενής ονομάζεται παχύσαρκος. Όταν ο δείκτης αυτός ξεπερνά τα 35, η πάθηση ονομάζεται σοβαρή παχυσαρκία, ενώ αν ξεπερνά τα 40, η ασθένεια ονομάζεται νοσογόνος, γιατί αποτελεί αιτία σημαντικής νοσηρότητας. Για να υπολογίσουμε το δείκτη μάζας-σώματος διαιρούμε το βάρος του ατόμου σε κιλά, με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα [ΒΜΙ=Βάρος/(Ύψος)2]. Ένας αυτόματος υπολογιστής του δείκτη βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ, εδώ.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής στις ανεπτυγμένες κοινωνίες περιλαμβάνει ελάχιστη ή μηδενική σωματική άσκηση και διατροφή με τροφές υψηλού ενεργειακού περιεχομένου και ελαττωμένης διατροφικής αξίας. Ιδιαίτερα, η τακτική χρήση έτοιμου φαγητού, οδηγεί σε συσσώρευση θερμίδων και συστατικών με βλαπτική επίδραση στο μεταβολισμό και το σωματικό βάρος. Παράλληλα, η αλόγιστη καθιστική ζωή, με απεριόριστες ώρες χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και τηλεόρασης έχει ως συνέπεια τη σημαντική ελάττωση των θερμίδων που καταναλώνουμε στην καθημερινότητά μας. Η συνδυασμένη δράση αυτών των παραγόντων αυξάνει δραματικά τον αριθμό των ανθρώπων που πάσχουν από παχυσαρκία. Πιο ευάλωτοι είναι οι πληθυσμοί που εμφανίζουν γενετική προδιάθεση για την ασθένεια αυτή, μιας και η δράση των γονιδίων είναι δύσκολο να καταπολεμηθεί.

Μία από τις συχνότερες κληρονομικές αιτίες της παχυσαρκίας είναι το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, μια νόσος που στις γυναίκες χαρακτηρίζεται από περίσσεια ανδρικών ορμονών, διαταραχές του κύκλου, αυξημένη τριχοφυΐα, ακμή και υπογονιμότητα. Η ασθένεια αυτή σχετίζεται και στα δύο φύλα με συσσώρευση λίπους στον κορμό και δυσκολία απώλειας βάρους. Αν δε λάβουμε ειδικά μέτρα για να ρυθμίσουμε την ορμονική αυτή διαταραχή, μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση σακχαρώδους διαβήτη μακροχρόνια.

Πολλοί ασθενείς με παχυσαρκία ποικίλης βαρύτητας, πιστεύουν ότι έχουν παραπανίσια κιλά επειδή ο θυρεοειδής τους δυσλειτουργεί, χωρίς να έχουν προσπαθήσει να χάσουν βάρος με τις κατάλληλες μεθόδους διατροφής και φυσικής δραστηριότητας. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι αναληθές. Σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις, μπορεί όντως να ευθύνεται ο θυρεοειδής για την αύξηση του βάρους, ιδίως όταν συνυπάρχουν και άλλα συμπτώματα δυσλειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα.

Συνήθης αιτία αύξησης βάρους είναι και η εμμηνόπαυση, μια φυσιολογική μετάβαση στη ζωή της γυναίκας, που αποτελεί το τέλος της γονιμότητας. Σε αυτή την περίπτωση, οι ορμονικές μεταβολές είναι ιδιαίτερα σημαντικές και ένας μεγάλος αριθμός γυναικών αντιμετωπίζει ενοχλητικά συμπτώματα.

Σπανιότερες αιτίες παχυσαρκίας είναι οι ασθένειες που σχετίζονται με διάφορες μορφές δυσλειτουργίας των επινεφριδίων, της υπόφυσης ή του υποθαλάμου. Αυτές οι ασθένειες οδηγούν σε ταχεία αύξηση του βάρους, και συνήθως προκαλούν απολύτως ειδικά συμπτώματα, ανάλογα με την αιτία.

Ειδικά σύνδρομα παχυσαρκίας εμφανίζονται σχετικά σπάνια, και οφείλονται σε ειδικές γενετικές μεταλλάξεις. Αυτές οι ασθένειες εκδηλώνονται στην παιδική ηλικία και χαρακτηρίζονται από πολλαπλά και συχνά πολύ σοβαρά συμπτώματα, ανάλογα με την ασθένεια. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα σύνδρομα Prader-Willi, Bardet–Biedl, Cohen, MOMO καθώς και τις μεταλλάξεις του γονιδίου FTO.

Ανεξάρτητα από την αιτία της, η παχυσαρκία προκαλεί συσσώρευση λίπους στον κορμό. Το υπερβάλλον λίπος, όταν εντοπίζεται γύρω από τα σπλάχνα, οδηγεί σε φλεγμονή στο ήπαρ (συκώτι), με συνέπεια την εκδήλωση αντίστασης στη δράση της ορμόνης ινσουλίνης. Το πάγκρεας είναι ο αδένας που εκκρίνει φυσιολογικά την ορμόνη ινσουλίνη. Όταν υπάρχει αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, το πάγκρεας δυσκολεύεται, γιατί αναγκάζεται να παράξει μεγαλύτερες ποσότητες ινσουλίνης, από αυτές που αντέχει. Όταν αυτή η κατάσταση συνεχιστεί για αρκετά χρόνια, το πάγκρεας σταδιακά ανεπαρκεί, με συνέπεια την κλιμακούμενη αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα. Όταν το σάκχαρο νηστείας ξεπεράσει τα 125mg/dl, θεωρούμε ότι το πάγκρεας έχει υποστεί μη αναστρέψιμη βλάβη της ικανότητάς του να εκκρίνει την ινσουλίνη, και τότε πάσχουμε από Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 (το γνωστό σε όλους μας, σάκχαρο).

Παράλληλα, η αντίσταση στην ινσουλίνη στο επίπεδο του ήπατος, οδηγεί σε σταδιακή αύξηση της έκκρισης τριγλυκεριδίων από το ήπαρ, ενώ η καλή χοληστερίνη (HDL) ελαττώνεται. Η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει σε παθολογικά επίπεδα, προκαλώντας υπέρταση. Ο συνδυασμός αυτών των αλλοιώσεων στις τιμές της χοληστερίνης, με την υπέρταση και το σακχαρώδη διαβήτη, αυξάνουν τον κίνδυνο εμφραγμάτων και εγκεφαλικών αγγειακών επεισοδίων και ελαττώνουν σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών.

Σοβαρές είναι και οι ανατομικές επιπλοκές της παχυσαρκίας. Το αυξημένο σωματικό βάρος περιορίζει την ικανότητα επαρκούς έκπτυξης των πνευμόνων, τους οποίους συχνά συμπιέζει. Η πάθηση αυτή ονομάζεται σύνδρομο Pickwick, χαρακτηρίζεται από δύσπνοια με την παραμικρή άσκηση ή και στην ηρεμία, και μακροχρόνια οδηγεί σε αναπνευστική ανεπάρκεια. Κατά τον ύπνο συχνά παρατηρούνται διαταραχές της οξυγόνωσης, ως συνέπεια της συμπίεσης του αεραγωγού από τον υπερβάλλοντα λιπώδη ιστό. Αυτό ονομάζεται υπνική άπνοια, και έχει ως συνέπεια την επιδείνωση της αντίστασης στην ινσουλίνη, την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου και της χοληστερίνης, ενώ ο πάσχων αισθάνεται μόνιμη κόπωση. Τέλος, οι αρθρώσεις των γονάτων, των ισχίων, των αστραγάλων και της σπονδυλικής στήλης συμπιέζονται από το μεγάλο σωματικό βάρος, προκαλώντας φλεγμονή στις αρθρώσεις, εναπόθεση αλάτων και σχηματισμό οστεοφύτων. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται οστεοαρθρίτιδα. Προκαλεί έντονο πόνο στις προσβεβλημένες αρθρώσεις και περιορισμό στην κινητικότητα του ατόμου. Η οστεοαρθρίτιδα δεν είναι αναστρέψιμη με τη διόρθωση του σωματικού βάρους, αν και ελαττώνονται τα συμπτώματά της.

Η παχυσαρκία είναι ένα συστηματικό νόσημα που επηρεάζει όλες τις λειτουργίες του σώματος. Δεν θα μπορούσε από αυτές να εξαιρεθεί η γαλουχία (θηλασμός). Τα τελευταία χρόνια πολλές μελέτες παρατήρησαν τις συνέπειες της παχυσαρκίας στην ικανότητα των γυναικών να θηλάσουν τα νεογνά τους, και διαπιστώθηκε  ότι η παρουσία υψηλού δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ>30Kg/m²) επηρεάζει αρνητικά την λειτουργία αυτή. Συγκεκριμένα, οι μελέτες έδειξαν ότι η παχυσαρκία προκαλεί δυσκολία έναρξης της γαλουχίας (lactation initiation) με συνέπεια να καθίσταται δυσχερής η έναρξη του θηλασμού, ή και να χρειάζεται η χρήση ξένου γάλακτος στο μωρό μας. Παράλληλα υπάρχει παραγωγή ελαττωμένης ποσότητας μητρικού γάλακτος (inadequate lactation volume), γεγονός που επιτείνει την τάση χορήγησης ξένου γάλακτος. Τέλος, η παχυσαρκία συνδέεται με μικρότερο χρόνο συνολικής γαλουχίας (lactation duration), με αποτέλεσμα τα νεογνά να εκτίθενται πολύ νωρίτερα στην διάρκεια της ζωής τους σε μη-μητρικό γάλα. Αν και οι μηχανισμοί αυτού του φαινομένου δεν έχουν πλήρως διαλευκανθεί, αποτελούν άλλη μια απόδειξη της σημασίας της παχυσαρκίας και σε αυτό τον πολύ ευαίσθητο τομέα της κοινής ζωής μητέρας και νεογνού. Η ιδεατή προσέγγιση σε αυτό το πρόβλημα συνίσταται στην διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους της γυναίκας προ της κύησης, κατά την κύηση και στην γαλουχία, γεγονός που θα συντελέσει στην καλύτερη υγεία της μητέρας, του νεογνού της, αλλά και ολόκληρης της οικογένειας.

Για περισσότερη ενημέρωση σε θέματα μεταβολισμού, διαβάστε τα ειδικά άρθρα μας, εδώ, ενώ για θέματα παχυσαρκίας διαβάστε τα αντίστοιχα άρθρα μας, εδώ. Για περισσότερες πληροφορίες για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και των νοσημάτων που προέρχονται από αυτή την ασθένεια, επικοινωνείτε με το ιατρείο μας, εδώ.

Η παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα ιδιαίτερα δύσκολο στη μακροχρόνια αντιμετώπισή του. Τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα πολλαπλών «μαγικών» παρεμβάσεων που προτείνουν οι διάφοροι γκουρού της παχυσαρκίας είναι συχνά αληθινά και πολύ ικανοποιητικά, αλλά δυστυχώς οδηγούν σε γρήγορη υποτροπή της νόσου, μόλις ο ασθενής σταματήσει την προτεινόμενη θεραπευτική παρέμβαση. Παράλληλα, μια πλειάδα μη εγκεκριμένων θεραπευτικών σκευασμάτων και συμπληρωμάτων διατροφής χρησιμοποιούνται αλόγιστα από αυτόπροβαλλόμενους ως ειδικούς της νόσου. Δυστυχώς αυτά τα σκευάσματα έχουν σοβαρές παρενέργειες και επιπλοκές και πολλές φορές έχουν παρατηρηθεί ακόμα και θάνατοι ή σοβαρές μη αναστρέψιμες βλάβες στην καρδιά ή το ήπαρ. Παρόλα αυτά τα πολύ αποθαρρυντικά φαινόμενα, που το ιατρείο μας καταδικάζει ανεπιφύλακτα, σήμερα έχουμε την ευτυχία να ζούμε σε μια εποχή, όπου δεν σπανίζουν τα αληθινά επιστημονικά δεδομένα σε αυτό το κομμάτι της ιατρικής. Η προσέγγιση του ασθενούς με παχυσαρκία περιλαμβάνει τρία διαφορετικά στάδια.

Καταρχάς, η συμβουλευτική των ασθενών περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής, που πρέπει να είναι μακροχρόνια βιώσιμες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει ο ιατρός μας να προτείνει αλλαγές που θα μπορούμε να ακολουθήσουμε για πάντα. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιτευχθεί με καμία δίαιτα, όσο καλή ή αποτελεσματική και αν είναι. Η αιτία για τη βέβαιη αποτυχία κάθε δίαιτας, στηρίζεται στο ότι κανείς δεν επιθυμεί να τρέφεται για πάντα με κάποιον τρόπο που επιβάλλεται από κάποια δίαιτα. Αυτό έχει αποδειχθεί με μεγάλες διεθνείς πολυκεντρικές προοπτικές μελέτες, όπου οι περισσότεροι ασθενείς μετά τα 2-3 έτη, αρνούντο να συνεχίσουν την προτεινόμενη δίαιτα και έφευγαν από τις μελέτες. Στο ιατρείο μας προτείνουμε αντί για κάποια δίαιτα, ένα σύνολο μικρών, αλλά άκρως αποτελεσματικών αλλαγών στη διατροφή, κυρίως στον τρόπο διατροφής. Αυτό είναι πολύ εύκολο για τους ασθενείς μας, γιατί δεν περιορίζει τις διατροφικές τους επιλογές σχεδόν καθόλου. Με απλά λόγια, μπορούμε να φάμε σχεδόν ότι μας αρέσει. Παράλληλα προτείνουμε βήματα που είναι εφικτά, ακόμα και με πολύ μικρή προσπάθεια. Σε κάθε περίπτωση, όμως, απαιτείται μια έστω και ήπια αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, σε επίπεδα που είναι δυνατά για κάθε ασθενή.

Όταν (και αν) οι αρχικές αλλαγές του τρόπου ζωής αποτύχουν, στο ιατρείο μας προτείνουμε μια επιθετική φαρμακολογική θεραπεία, στηριζόμενοι στα νεότερα επιστημονικά δεδομένα από μεγάλες προοπτικές, τυχαιοποιημένες, πολυκεντρικές μελέτες, πάντοτε εξατομικεύοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, και αφού κατανοήσουμε σε βάθος τις ιδιαιτερότητες των ασθενών μας. Με τα βήματα αυτά συχνά επιτυγχάνουμε σημαντική απώλεια βάρους με ταυτόχρονη ρύθμιση των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου, όπως το σάκχαρο, η χοληστερίνη και η υπέρταση.

Η ύστατη, αλλά άκρως επιτυχημένη επιλογή, που επιφυλάσσουμε για την περίπτωση που αποτύχουν τα προηγούμενα βήματα της θεραπείας της παχυσαρκίας, είναι η χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου. Τα χειρουργεία παχυσαρκίας περιλαμβάνουν μια πλειάδα επιλογών, μεταξύ των οποίων το γαστρικό δακτύλιο (laparoscopic adjustable gastric banding), το γαστρικό μανίκι (sleeve gastrectomy), τη γαστρική παράκαμψη κατά Roux en Y (Roux en Y gastric bypass) κλπ. Οι χειρουργικές τεχνικές μπορούν να προκαλέσουν περιορισμό του όγκου της τροφής που τρώμε, ελαττωμένη απορρόφηση των τροφών από το έντερο, αλλά και συνδυασμούς τους. Ανεξάρτητα της εφαρμοζόμενης τεχνικής, όλες οι επεμβάσεις έχουν επιβεβαιωμένη επιτυχία. Συντηρούν την απώλεια βάρους για 10 έτη τουλάχιστον. Η απώλεια βάρους μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τα 50 κιλά, ενώ το μεταβολικό σύνδρομο διορθώνεται σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο Σακχαρώδης Διαβήτης υποστρέφει για κάποιο χρονικό διάστημα, ανάλογο της απώλειας βάρους, και αντιστρόφως ανάλογο της πρότερης διάρκειάς του. Συνολικά, τα χειρουργεία αυτά, αυξάνουν την επιβίωση στην πλειονότητα των ασθενών, αν και σχετίζονται με κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών. Η χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί υψηλό επίπεδο τεχνικής από το χειρουργό, καθώς και ικανότητες από τον ενδοκρινολόγο, προκειμένου να συντονίσει σωστά ολόκληρη την ομάδα των επαγγελματιών υγείας. Στόχος μας είναι να επιτύχουμε τη μέγιστη δυνατή απώλεια βάρους, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους της χειρουργικής επέμβασης, βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους.

Το ιατρείο μας παρέχει υπηρεσίες υψηλότατου επιπέδου όσον αφορά τη διάγνωση, αλλά και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, των γενετικών διαταραχών που την προκαλούν, αλλά και των μεταβολικών και ορμονικών διαταραχών που μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση του βάρους του σώματος. Η πολυετής κλινική εμπειρία μας στο αντικείμενο της παχυσαρκίας, η ενεργός συμμετοχή μας στις εκδηλώσεις της Αμερικανικής Εταιρίας Παχυσαρκίας (The Obesity Society) και η επιλογή μας ως κριτής του ερευνητικού έργου στο αντικείμενο αυτό, αλλά και η συνεχής έρευνα που πραγματοποιούμε στο αντικείμενο της παχυσαρκίας, μας επιτρέπει να καθοδηγήσουμε τους ασθενείς μας κατά περίπτωση. Στη φαρέτρα μας υπάρχουν πολλά όπλα, με κύρια τα εξής: εξατομικευμένες διατροφικές συμβουλές, επιλογές lifestyle, φαρμακευτικούς παράγοντες, αλλά και η δυνατότητα αναφοράς για χειρουργική αντιμετώπιση της νόσου, όπου αυτό απαιτείται.

Παρέχουμε ειδικές διατροφικές συμβουλές σε ασθενείς που προέρχονται από χειρουργεία που μεταβάλλουν την ικανότητα πρόσληψης θρεπτικών συστατικών, ώστε να αποφευχθούν ή να αντιμετωπιστούν οι όποιες διαταραχές στο μεταβολισμό των μετάλλων, βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Ταυτόχρονα έχουμε αγαστή συνεργασία με όλα τα χειρουργικά κέντρα παχυσαρκίας προκειμένου να επιτύχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για τον ασθενή μας με την άμεση επικοινωνία μεταξύ ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων, διατροφολόγων και ασθενών.

Την επιτυχία της θεραπευτικής μας παρέμβασης εγγυάται η πολυετής εμπειρία μας, αλλά και η άρτια εκπαίδευσή μας στα Πανεπιστήμια Northwestern University, Chicago, IL και University of Wisconsin, Madison-WI, με το τελευταίο να αποτελεί παγκόσμιο κέντρο αναφοράς για τη χειρουργική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Ακολουθώντας τις οδηγίες των διεθνών επιστημονικών οργανισμών (The Endocrine Society, American Association of Clinical Endocrinologists, The Obesity Society) στοχεύουμε στην επίτευξη ακριβούς διάγνωσης, και τη χρήση της ασφαλέστερης και αποτελεσματικότερης θεραπείας. Η ολιστική θεραπευτική μας προσέγγιση στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών μας και την επιτυχή αντιμετώπιση της νόσου τους με τον καλύτερο τρόπο. Η τελική επιλογή θεραπευτικής στρατηγικής ενσωματώνει πάντα τις ιδέες και απόψεις των ασθενών μας και σέβεται απόλυτα τις προσωπικές τους προτιμήσεις.